۴ قرارداد بزرگ خرید جت‌های جنگنده که ترکیب نیروهای هوایی خاورمیانه را تغییر خواهد داد

چندین دهه است که کشورهای خاورمیانه جت های جنگنده پیشرفته را به تعداد زیاد و گاهی رکورد شکن از صادر کنندگان عمده تسلیحات نظاممی خریداری می کنند. در سال ۲۰۱۷، عربستان سعودی ۸۴ فروند جنگنده F – ۱۵ SA را به قیمت ۶۰ میلیارد دلار خریداری کرد که بزرگ ترین فروش تسلیحات خارجی آمریکا بود. در سال ۲۰۲۱، امارات متحده عربی سفارشی ۱۹ میلیارد دلاری برای ۸۰ فروند جنگنده فرانسوی Dassault Rafale ثبت کرد که بزرگ ترین سفارش خارجی کمپانی فرانسوی تاکنون برای این جت جنگنده بوده است.

این منطقه اکنون میزبان دومین، سومین و چهارمین ناوگان بزرگ ا ف -۱۶ های جهان است، در حالی که اسرائیل ناوگان بزرگ و رو به رشدی از جنگنده های پنهانکار اف -۳۵ در اختیار دارد.

چهار خرید بزرگ قریب الوقوع توسط ترکیه، عراق، ایران و مصر نشان می دهد که این روند به زودی تغییر نخواهد کرد. اگرچه آن ها هیچ رکورد جدیدی ثبت نخواهند کرد، اما سفارشات خرید جنگنده های پیشرفته، همچنان می توانند تاثیر عمیقی بر خریداران و منطقه خاورمیانه داشته باشند.

یک F-16 نیروی هوایی ترکیه

F-16 های ترکیه

ترکیه از مدت ها پیش قصد داشت ۱۰۰ فروند اف -۳۵ خریداری کند تا به تدریج جایگزین ۲۷۰ فروند اف -۱۶ شوند، جنگنده آمریکایی که ستون فقرات نیروی هوایی این کشور را تشکیل می دهند، اما آمریکا پس از خرید سیستم پیشرفته دفاع هوایی اس -۴۰۰ روسیه، آنکارا را از برنامه اف -۳۵ اخراج کرد.

آنکارا در سال ۲۰۲۱ طرح جایگزینی را پیشنهاد کرد که از آمریکا می خواست به ترکیه ۴۰ عدد از جدیدترین انواع اف -۱۶ موسوم به وایپر (Viper به معنای افعی) و ۷۹ کیت نوسازی برای ارتقاء ناوگان موجود خود بدهد، اما این معامله با مخالفت شدید قانونگذاران آمریکایی مواجه شد.

آنکارا در حال حاضر ارتقاء ۳۵ فروند از قدیمی ترین اف -۱۶ های خود را تحت برنامه نوسازی اوزگور آغاز کرده است که شامل تجهیز آن ها به کامپیوترهای ماموریت و سیستم آویونیک جدید می شود. ترکیه همچنین قصد دارد این هواپیماها را به رادار آرایه فعال – اسکن الکترونیکی (AESA) بومی خود مجهز کند.

اردوغان در کابین خلبان یک جنگنده TF KAAN

با وجود موفقیت های قابل توجه برنامه ازگور، آنکارا احتمالاً همچنان به این کیت های نوسازی و جنگنده های جدید F – ۱۶ نیاز خواهد داشت تا اطمینان حاصل کند که بخش عمده ای از ناوگان جنگنده های این کشور در طول دهه آینده به روز می شود، در شرایطی که در انتظار به کارگیری جنگنده نسل پنجم بومی خود، TF Kaan است.

قانونگذاران آمریکایی مخالف فروش جنگنده های اف ۱۶ به ترکیه هستند. این مخالفت ها بیشتر به خاطر اقدامات رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در داخل این کشور است،؛ جایی که او مخالفان سیاسی خود را به زندان انداخته، مطبوعات را خفه کرده و در خارج از این کشور، همپیمانان کرد آمریکا در سوریه را هدف قرار داده، یونان را تهدید کرده و مانع از ورود سوئد به ناتو شده است.

تغییر نظر اردوغان در باب پیوستن سوئد به ناتو در ۱۰ ژوئیه ممکن است این بن بست را بشکند. دولت بایدن روز بعد از اعلام موافقت ترکیه با پیوستن سوئد به ناتو گفت که قصد دارد طرح فروش اف ۱۶ به ترکیه را پیش ببرد. سناتور باب منندز، رئیس کمیته روابط خارجی سنا و از مخالفان سرسخت این توافق، در حال مذاکره با دولت است و ممکن است به زودی مخالفت های خود را کنار بگذارد، هر چند ممکن است به دنبال امتیازات دیگری از آنکارا باشد.

اگر این معامله نهایی شود، بزرگ ترین معامله تسلیحاتی از زمان آغاز وخامت روابط آمریکا و ترکیه در یک دهه گذشته خواهد بود. به طور کلی برای آنکارا، که از سال ۲۰۱۲ تاکنون هیچ جنگنده F – ۱۶ جدیدی دریافت نکرده است، قراردادی برای F – ۱۶ های مدرن به نیروی هوایی این کشور فرجه زمانی مورد نیاز تا زمان ورود جنگنده های TF Kaan به سرویس را خواهد داد، هر چند بعید است که این جت به اندازه F – ۳۵ پیشرفته باشد.

 Su-35 های ایران

روابط دفاعی ایران و روسیه پس از حمله سال گذشته مسکو به اوکراین به سطح جدیدی رسیده است. این جنگ زرادخانه های روسیه را خالی کرده و این کشور را وادار به یافتن تامین کنندگان جدیدی کرده است. بر اساسادعای غربی ها، ایران هواپیماهای بدون سرنشین و مهمات در اختیار روسیه قرار داده و از هواپیماهای غیرنظامی و کشتی ها برای انتقال تسلیحات به روسیه از طریق دریای خزر استفاده کرده است، ادعایی که توسط مقامات ایرانی رد می شود.

کاخ سفید در ماه دسامبر اعلام کرد که اطلاعات به دست آمده نشان می دهد که ایران در سال جاری میلادی جنگنده های ا ف -۳۵ فلانکر را از روسیه دریافت خواهد کرد. این در حالی است که مشخص نیست چه تعداد از آن ها تحویل ایران داده خواهند شد.

در حالی که Su – ۳۵ اغلب به عنوان یک جنگنده پیشرفته نسل چهارم – که با نام نسل ۴.۵ یا ۴ نیز شناخته می شود – مانند رافال دسته بندی می شود، فاقد ویژگی های کلیدی چنین هواپیماهایی، به ویژه رادار AESA است.

F-14 های ایران

ایران از زمان خرید میگ -۲۹ شوروی در سال ۱۹۹۰ ، جنگنده نسل چهارم وارد نکرده است. بیشتر ناوگان جنگنده های ایران به قبل از سال ۱۹۷۹ برمی گردد که ایران متحد آمریکا بود و ناوگان بزرگی از جنگنده های اف -۱۴ تامکت را در اختیار داشت و به تنها اپراتور خارجی این جت نمادین تبدیل شد.

زمان تحویل فلانکرهای جدید و نو به ایران مشخص نیست و در این مورد اظهارات متناقض بسیاری در رسانه های داخلی منتشر شده است. در ماه ژانویه، یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ابراز خوش بینی کرد که تهران این جت ها را بلافاصله پس از سال نو دریافت خواهد کرد. در ماه می، نیز گزارشی دیگر ادعا کرد که این جنگنده ها ظرف یک هفته از راه می رسند.

محمد رضا آشتیانی، وزیر دفاع ایران نیز در این باره گفته بود که نسبت به تحویل جنگنده های سوخو ۳۵ روسی به ایران خوش بین است اما مدتی بعد این خوش بینی را تعدیل کرد و گفت که بحث های مربوط به خرید “بیشتر گمانه زنی” است و برخی معاملات سال ها طول می کشد تا به مرحله تحویل برسند..

جت جنگنده Rafale

Rafale های عراق

گفته می شود عراق در حال مذاکره برای خرید ۱۴ فروند جنگنده رافل فرانسوی است. از زمانی که رژیم صدام حسین ۱۳۳ فروند میراژ F۱s را در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ از فرانسه سفارش داد، این معامله اولین باری خواهد بود که بغداد جت های جنگنده از فرانسه خریداری می کند.

در سال های پس از ۲۰۰۳ – که نیروی هوایی عراق در بحبوحه جنگ عراق و مبارزه با داعش در تلاش برای بازیابی خود بود – مهم ترین خرید جنگنده عراق بدون شک ۳۶ فروند F – ۱۶ C / D ساخت آمریکا بود، هر چند این کشور ناوگان کوچکی از جت های آموزشی T – ۵۰ از کره جنوبی و هواپیمای جنگی سبک مافوق صوت L – ۱۵۹ ساخت چک را نیز خریداری کرد.

اولین اف -۱۶ های عراقی در سال ۲۰۱۵ تحویل داده شده و به دارایی اصلی نیروی هوایی این کشور تبدیل شدند، اما در عرض پنج سال نگهداری نامناسب و مسائل فنی آینده آن ها را با چالش مواجه کرد. با این حال، در ماه های اخیر این جنگنده ها به اولین هواپیماهای تهاجمی عراق علیه بقایای داعش تبدیل شده اند – تا حدی به این دلیل که جنگ در اوکراین مانع از تامین قطعات مورد نیاز عراق برای بالگردهای ساخت روسیه شده است.

F-16 عراقی

بعید به نظر می رسد که عراق بخواهد از رافال در پشتیبانی از ناوگان بزرگ تر اف -۱۶ های خود در حملات هوایی علیه شبه نظامیان استفاده کند. بغداد به احتمال زیاد جت پیشرفته فرانسوی را عمدتاً برای دفاع هوایی می خواهد. عراق پیش از این برای خرید رادار دوربرد به فرانسه روی آورده بود و اولین رادار Thales Ground Master 403 خود را در ماه سپتامبر رونمایی کرد که به نظر می رسد مناسب این کشور باشد زیرا سیستم دفاع هوایی KARI یکپارچه ای که فرانسه در اواخر دهه ۱۹۸۰ برای عراق ساخت در جنگ خلیج فارس نابود شد.

در حالی که F – ۱۶ یک جنگنده توانمند برای دفاع هوایی است، آمریکا هرگز موشک هوا به هوای AIM – ۱۲۰ را به عراق نفروخته است. در نتیجه، عراق ممکن است امیدوار باشد که روی آوردن به فرانسه، به این کشور یک جنگنده بسیار توانمند مجهز به موشک های هوا به هوای Meteor بدهد و قابلیت های دفاع هوایی محدود خود را تا حد زیادی افزایش دهد.

MiG-29 های نیروی هوایی مصر

F-15 Eagle های مصر

از زمان برقراری صلح با اسرائیل در سال ۱۹۷۹، مصر عمدتاً یک مشتری تسلیحاتی ایالات متحده بوده است و از جنگنده های اف -۱۶، بالگردهای تهاجمی AH-64 و تانک های ام ۱ استفاده می کرده است.

از سوی دیگر، مصر علیرغم موافقت شفاهی آمریکا با فروش جنگنده های F-15 Eagle به این کشور، هرگز اجازه خرید اف -۱۵ ایگل را نیافت و اگر چه آمریکا این جنگنده ها را به عربستان و قطر فروخت، اما هیچ یک از آن ها با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار نکردند.در سال ۲۰۰۲، آمریکا و اسرائیل “به یک سری تفاهمات” در مورد فروش سلاح های آمریکایی به مصر رسیدند که یکی از عناصر آن ممنوعیت خرید اف -۱۵ ها توسط مصر بود.

در حالی که مصر در نهایت اف -۱۶ ها را دریافت کرد- و اکنون چهارمین ناوگان بزرگ جهان از این جنگنده ها را در اختیار دارد – هرگز موشک های AIM-120 را دریافت نکرد، موضوعی که به شدت توانایی دفاع هوایی این جنگنده ها را محدود می کرد.

F-16 های مصر

مصر که نزدیک به ۴۰ سال از F – ۱۵ محروم بود، به خرید از روسیه روی آورد و در سال ۲۰۱۴ نزدیک به چند ده فروند میگ -۲۹ را به قیمت ۲ میلیارد دلار و سپس چند ده فروند میگ -۳۵ را به قیمت ۲ میلیارد دلار از روسیه سفارش داد. در حالی که جت های روسی نمی توانستند داده ها را با هواپیماهای مصری ساخت آمریکا مبادله کنند، قاهره امیدوار بود که این جنگنده های روسی بتوانند به عنوان یک “نیروی هوایی در یک نیروی هوایی” عمل کرده و تا حدی قابلیت های محدود هوا به هوای خود را جبران کند.

مصر از آن زمان از قرارداد خرید Su – ۳۵ های روسی عقب کشیده است که احتمالاً به دلیل تهدید تحریم های آمریکا و این نکته است که جنگ در اوکراین ممکن است بر صادرات تسلیحاتی روسیه تاثیر بگذارد.

شانس مصر برای دستیابی به اف -۱۵ نیز افزایش یافته است. در مارس ۲۰۲۲، ژنرال فرانک مکنزی، رئیس وقت فرماندهی مرکزی آمریکا، به نمایندگان مجلس این کشور گفت: ” فکر می کنم که ما خبرهای خوبی در این زمینه داریم که می خواهیم F – ۱۵ ها را در اختیار آن ها قرار دهیم که تلاش طولانی و سختی بود.”

رضایت اسرائیل برای هر گونه خرید اف -۱۵ توسط مصر حیاتی است، اما احتمالاً با این موضوع موافقت خواهد کرد. به هر حال، اسرائیل دریافت اف – ۳۵ های پیشرفته تر را در سال ۲۰۱۶ آغاز کرد و با سفارش اخیر خود برای ۲۵ فروند دیگر، احتمالاً تا زمانی که قاهره اولین اف -۱۵ های خود را دریافت کند، ۷۵ فروند از این جنگنده های پنهانکار را خواهد داشت.

جنگنده اف -۱۵ پس از گذشت حدود ۵۰ سال هنوز هم یک جنگنده دارای برتری هوایی محسوب می شود و هر گونه فروش اف -۱۵ به مصر قابل توجه خواهد بود، چرا که قاهره مدت هاست که منتظر خرید آن ها بوده است.