مقایسه سیستم های دفاع هوایی غربی؛ از پاتریوت آمریکایی تا مامبای ایتالیایی-فرانسوی

امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، در کنفرانسی که اوایل هفته جاری در نمایشگاه هوایی پاریس برگزار شد، تایید کرد که اولین آتشبارهای دفاع هوایی Mamba ساخت مشترک فرانسه و ایتالیا اکنون در اوکراین مستقر شده و در این کشور عملیاتی شده و «از زیرساخت های کلیدی و جان ها محافظت می کنند».

سیستم دفاع هوایی Mamba (که با نام اختصاری SAMP/T نیز شناخته می شود و توسط کنسرسیوم فرانسوی – ایتالیایی Eurosam ساخته شده است) مانند سیستم میان بردِ پاتریوت ساخت ایالات متحده در برابر تهدیدات هواپیماها و موشک های کروز و بالستیک کوتاه برد موثر است. از این رو می توان آن را اضافه ای بسیار ارزشمند برای دفاع هوایی اوکراین در برابر حملات روزانه روسیه دانست.

رئیس جمهوری فرانسه همچنین از حضور بلژیک به عنوان یکی از طرف های علاقمند به حضور در برنامه جنگنده پنهانکار FCAS ساخت مشترک فرانسه و آلمان و فروش نیم میلیارد یورویی موشک های پدافند هوایی کوتاه برد Mistral M3 ساخت فرانسه به کشورهای بلژیک، قبرس، استونی، و مجارستان خبر داد.

سیستم سپر آسمان اروپا

اما مکرون در درجه اول آنجا بود تا به طرح های آلمان برای سیستم دفاع موشکی یکپارچه اروپا که اکتبر گذشته اعلام شد، حمله کند. این طرح که ابتکار حفاظت از آسمان اروپا (ESSI) نام دارد، تاکنون ۵ میلیارد یورو بودجه از برلین دریافت کرده و ۱۷ کشور شریک از جمله بریتانیا، کشورهای حوزه بالتیک، فنلاند و سوئد را جذب کرده است.

با این حال، فرانسه و ایتالیا و لهستان، در این طرح سیستم دفاع هوایی یکپارچه، آلمان را در برابر حمله روسیه همراهی نمی کنند. (لهستان پروژه های دوجانبه ای در این زمینه را با انگلیس و آمریکا دنبال می کند).

ایراد اساسی پاریس به پروژه دفاع هوایی Sky Shield این است که شریک ظاهری فرانسه در رهبری اتحادیه اروپا ترجیح می دهد به جای استفاده از موشک های SAMP/T و Aster که در اروپا ساخته شده اند، دوتا از سه جزء این سیستم هوایی را از اسرائیل و ایالات متحده تامین کند.

از چپ به راست: سیستم ضد راکتی گنبد آهنین، لانچر دفاع هوایی میان برد پاتریوت ساخت آمریکا، لانچر رهگیر موشک بالستیک Arrow-3،

آلمان و فرانسه بارها از لزوم خودکفا نگه داشتن اروپا تا حد ممکن از لحاظ توان صنعت دفاعی سخن گفته اند و نارضایتی مکرون مسلماً وزنی فراتر از صرفا منافع تجاری فرانسه دارد.

در گزارش موسسه تحقیقاتی امنیتی SWP مستقر در برلین آمده است که طرح فعلی «… منافع امنیتی اروپا را به اندازه کافی در نظر نمی گیرد، نتوانسته شرکا را متقاعد کند…» و «… با هدف تقویت پایگاه دفاعی صنعتی و تکنولوژیک اروپا در تضاد است».

آلمان استدلال می کند که می تواند موشک های پاتریوت ساخت آمریکا و رهگیرهای موشکی ضد بالستیک Archer III ساخت اسرائیل را در مدت زمان نسبتا کوتاهی وارد کند. در همین حال، لایه کوتاه برد این سیستم دفاعی توسط سیستم دفاع هوایی IRIS -T که عمدتاً توسط آلمان ساخته می شود، تامین خواهد شد، سیستمی که ایتالیا، سوئد و یونان نیز سهم قابل توجهی در توسعه و تولید آن داشته اند.

آلمان چنین استدلال می کند که اسکای شیلد قرار است یک شبکه ضد پلتفرم باشد، به این معنی که انتخاب موشک های خارجی مانع از ادغام پوشش راداری برای استفاده کنندگان از سیستم SAMP/T یا سیستم های دیگر نخواهد شد. پدافندهای هوایی به ترکیبی از سلاح های با ارتفاع کوتاه، متوسط و بالای چند لایه نیاز دارند و موشک های Arrow آلمان در ازای مشارکت کشورهای کوچک تر بسته به توانشان در سیستم های دفاعی لایه پایین تر، چتر دفاعی لایه بالایی را برای آن ها فراهم خواهد کرد. این در حالی است که آلمان قصد دارد ۴ میلیارد یورو به تنهایی روی Arrow ۳ ساخت اسراییل هزینه کند، مبلغی که هیچ مقداری از آن به صنعت دفاعی اروپا تعلق نخواهد گرفت.

سیستم دفاع موشکی اروپا: چرا حالا؟

از زمانی که پوتین به اوکراین حمله کرد و بیشتر ذخایر موشک های کروز و بالستیک کشورش را مصرف کرد، کشورهای اروپایی به طور ناگهانی و غیرمنتظره ای به دفاع موشکی علاقه مند شدند. گاهی اوقات از این زرادخانه های موشکی برای نابود کردن اهداف باارزش نظامی استفاده شده است، اما بیشتر این زرادخانه بزرگ برای هدف قرار دادن مناطق مسکونی در قلب شهرهای اوکراین مورد استفاده قرار گرفته است.

در حالی که ظرفیت تهاجمی روسیه به طور موقت کاهش یافته است، افزایش تولید موشک نشان می دهد که این کشور به ارزش قهری چنین حملات استراتژیک متعارفی باور داشته و به چگونگی بکارگیری آن ها در نبرد احتمالی با ناتو اشاره می کند. مسلماً روسیه ممکن است در جنگ با ناتو، تعداد بیشتری از موشک های خود را به اهداف نظامی اختصاص دهد، به ویژه برای هدف قرار دادن پایگاه های هوایی.

اما حتی ترسناک تر این است که بسیاری از سلاح های به کار رفته علیه اوکراین کاربردهای دوگانه دارند. این بدان معناست که آن ها می توانند زرادخانه بزرگ تسلیحات هسته ای تاکتیکی روسیه را نیز به سمت اهداف خود هدایت کنند.

تصویر هوایی از بقایای راکت ها و موشک های بالستیک اسکندر روسیه که در دسامبر ۲۰۲۲ به سمت شهر خارکیف اوکراین شلیک شده است.

برلین، پایتخت آلمان مدت هاست که در تیررس موشک های بالستیک اسکندر (با قابلیت حمل کلاهک هسته ای) مستقر شده در منطقه روسی کالینینگراد قرار دارد. آلمان دسترسی محدودی به حدود ۲۰ بمب هسته ای مشترک با آمریکا را دارد و فرانسه هم موشک های هسته ای خود با قابلیت پرتاب از هوا و زیردریایی را رأساً کنترل می کند تا در برابر حملات هسته ای بازدارندگی ایجاد کند. بدین ترتیب، از دید آلمان ها، سیستم دفاع هوایی Sky Shield شاید بسیار حیاتی تر به نظر برسد که باید سریع تر به آن پرداخته شود.

مکرون استدلال می کند که دفاع هوایی اروپا به ارزیابی دقیق تری دارد که کدام نوع سیستم های دفاع هوایی در برابر طیف گسترده تری از تهدیدها – از جمله هواپیماهای بدون سرنشین – موثرتر است و خریدهای سریع و همه جانبه آلمان وابستگی های بلندمدتی به طرف های ثالث ایجاد می کند که این کشور را «در معرض خطر جدول های زمانی، اولویت ها و گاهی اوقات حتی دریافت مجوزها…» قرار می دهد که خارج از کنترل اروپا هستند.

سیستم دفاع هوایی مامبا ساخت مشترک ایتالیا و فرانسه

مامبا در برابر پاتریوت

وقتی صحبت از سیستم دفاع هوایی موسوم به سپر آسمانِ آلمان به میان می آید، فرانسه معتقد است که سیستم جدیدتر SAMP/T ( شامل موشک Aster و رادار Arabel) باید جایگزین مناسبی برای سیستم پاتریوت آمریکا باشد؛ سیستمی که در طول چهار دهه خدمت به طور مداوم تکامل یافته است.

موشک های پاتریوت PAC – ۲ و PAC – ۳ مستقر در اوکراین به سرعت با ساقط کردن موشک های بالستیک ظاهرااً غیرقابل توقف کینژال که ظاهراً آتشباری پاتریوت را هدف قرار داده بودند، به شهرت و اعتبار بی سابقه ای دست یافتند. موشک های پاتریوتی که در نزدیکی مرز اوکراین با روسیه مستقر بودند، احتمالاً در عملیات کمینی که همزمان چهار هواپیمای روسی را بر فراز حریم هوایی این سرنگون کرد، نقش داشتند. زمان نشان خواهد داد که چگونه سیستم های SAMP/T که توسط ارتش ایتالیا در خدمت اوکراین قرار گرفته اند چه عملکردی خواهند داشت.

با اینکه پاتریوت و SAMP/T در کلاس وزنی یکسانی قرار دارند، اما مشخصات آن ها متفاوت است. برای مثال، آتشبارهای پاتریوت هر کدام بیش از ۱.۱ میلیارد دلار قیمت دارند، در حالی که یک آتشبار مامبا ظاهرا حدود نصف این عدد قیمت دارد.

به خاطر داشته باشید که هر آتشبار تنها مجموعه ای از پرتابگرها و موشک ها نیست. این سیستم شامل چندین رادار متحرک، ژنراتورها و خودروهای فرماندهی است که قرار است با یکدیگر ادغام شوند و در حالت ایده آل، با سایر رادارها و آتشبارهاهای دفاعی در منطقه یک شبکه منسجم را تشکیل دهند.

سیستم دفاع هوایی پاتریوت ساخت ایالات متحده

یک آتشبار Aster معمولاً شامل ۴ تا ۶ پرتابگر کامیونی است (هر کدام با هشت موشک آماده پرتاب) که از طریق یک کامیون فرماندهی کنترل می شود، و توسط یک رادار درگیری Thales Arabel 90 بر روی کامیون دیگری مجهز به یک ژنراتور هدایت می شود. مامباهای فرانسوی و ایتالیایی از کامیون های متفاوت ۸۸ در ۸ ساخته شده توسط رنو و ایکو استفاده می کنند.

به لطف اتوماسیون بهتر ، یک آتشبار مامبا تنها به ۱۴ اپراتور نیاز دارد (ظاهراً آتشبار مستقر در اوکراین ۲۰ اپراتور دارد). این عدد بسیار بهتر و کمتر از خدمه ۹۰ نفره یک آتشبار سیستم پاتریوت است که دو نوع لانچر کششی، کامیون های حامل ژنراتور الکتریکی، شبکه های راداری کششی و یک ایستگاه کنترل کامیونی دارد.

از نظر برد دقیق، آتشبارهای پاتریوت با استفاده از موشک های مخصوص خود، برتری اندکی نسبت به سیستم مامبا دارند. موشک های PAC – ۲ سیستم پاتریوت با کلاهک های مجاورتی در برابر اهداف شبه هواپیما تا ۱۰۰ مایل دورتر موثر هستند، در حالی که موشک های جنبشی بسیار دقیق PAC – ۳ و PAC – ۳ MSE می توانند موشک های بالستیک تاکتیکی / کوتاه برد را تا فاصله ۲۱ تا ۳۷ مایلی شلیک کنند.

در مقابل، موشک های Aster 30 Block 1 در سیستم دفاع هوایی اروپایی مامبا می توانند هواپیماها را در صورت پرواز در ارتفاع بالا تا فاصله ۷۵ مایلی (یا ۳۱ مایلی در هنگام پرواز در ارتفاع پایین) و موشک ها را نیز در فاصله ۱۵ تا ۲۱ مایلی ساقط کنند.

سیستم دفاع هوایی مامبا

با این حال، در حالی که یک آتشبار پاتریوت باید جهت دفاع در برابر حملات از یک زاویه خاص (تا زمانی که رادارهای جدید GhostEye MR وارد خدمت شوند) تنظیم شود، رادار مقاوم در برابر جمینگ Arabel در سیستم دفاع هوایی مامبا پوشش ۳۶۰ درجه ای را در شعاع ۳۷ مایلی فراهم می کند در حالی که ۶۰ دور در دقیقه می زند. (برای حداکثر برد ۷۵ مایلی به یک اسکن با فوکوس دقیق نیاز است). این توانایی در هنگام دفاع از شهری مانند کی یف که توسط هواپیماهای بدون سرنشین و موشک های روسی از شمال، شرق و جنوب مورد هدف قرار می گیرند بسیار کمک می کند.

یک آتشبار سیستم دفاع هوایی مامبا می تواند به طور همزمان با ۱۶ هدف درگیر شود و هشت موشک تنها در ده ثانیه شلیک می شوند، در حالی که این عدد برای یک باتری پاتریوت ۸ تا ۹ درگیری همزمان است.

موشک آستر ۳۰ در کم تر از چهار ثانیه تا ۴.۵ برابر سرعت صوت شتاب می گیرد و با استفاده از هدایت اینرسی و البته اصلاح مسیر از راه دور و به کمک آتشبار به سمت هدف خود می رود. کنترلگرهای هدایت پیشرانه در راکت مرحله اول و پیشرانه های جانبی در راکت مرحله دوم، قدرت مانور بالایی به موشک می دهند که توسط جستجوگر راداری داخلی که برای دقت پیدا کردن هدف استفاده می شود، ممکن شده است.

سیستم SAMP/T Mamba متعلق به ارتش ایتالیا مستقر در پایگاه هوایی کوچنیا در اسلواکی

البته، سیستم دفاع هوایی زمین پایه ی مامبا، پایگاه کاربری بسیار کوچک تری دارد که فقط شامل ارتش های فرانسه، ایتالیا و سنگاپور است. از سوی دیگر سامانه پاتریوت توسط شانزده اپراتور از جمله ارتش آلمان مورد استفاده قرار می گیرد و ارتش های استفاده کننده از این سیستم دفاع هوایی همچنان در حال افزایش هستند.

گفته می شود که سیستم دفاع هوایی Aster حضور گسترده ای در دریا بر روی کشتی های جنگی الجزایر، مصر، یونان، مراکش، قطر، سنگاپور و نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا و همچنین نیروی دریایی فرانسه و ایتالیا دارد.

یک آتشبار سیستم دفاع هوایی مامبای دیگر در اسلواکی با رادار Arabel MRI 360-degree X-band

Arrow 3 در مقابل Aster

در حالی که موشک های آستر ۳۰ و PAC – ۳ می توانند موشک های کوتاه برد اسکندر را رهگیری کنند، اما برای مقابله با موشک های میان برد سریع تر و با برد بالاتری مانند موشک هایی که می توانند از خاک روسیه و خارج از کالینینگراد پرتاب شوند و هنوز هم اهدافی در اروپای غربی را هدف قرار دهند، طراحی نشده اند.

سیستم Arrow ۳ برای این کار ساخته شده است، سیستمی که با همکاری آمریکا و اسرائیل با هدف رهگیری حملات موشک های بالستیک از ایران که از صدها کیلومتر دورتر ممکن است علیه اسراییل انجام شود، توسعه یافته است.

موشک های رهگیر با دقت بالای این سیستم می توانند به سرعت ماخ ۹ – دو برابر حداکثر سرعت سیستم Aster 30 – برسند و اهداف را تا ارتفاع ۶۲ مایل رهگیری کنند. هر آتشبار کامیونی به یک رادار بزرگ EL/M-2080 Green Pine متکی است که می تواند اهداف را تا فاصله ۵۰۰ مایلی شناسایی کند که به سیستم های مستقر در آلمان امکان دفاع از کشورهای همسایه را می دهد.

دو آتشبار پاتریوت متعلق به ارتش آلمان مستقر در لهستان در آوریل ۲۰۲۳

آلمان یکی از شرکای مهم دفاعی اسرائیل است. آن ها تامین کننده زیردریایی های کلاس دلفین هستند که نیروی دریایی اسرائیل از آن ها برای حمل موشک های کروز مجهز به کلاهک هسته ای استفاده می کند. بنابراین از قبل رابطه نظامی خوبی با اسرائیل برای خرید این سیستم ها وجود داشته است.

با این حال، یک نسخه بهبود یافته به نام Aster Block ۱ NT برای دفاع بهتر در برابر موشک های بالستیک میان برد در دست توسعه است. این موشک همان فرم را حفظ می کند، اما از سیستم کنترل آتش با وضوح بالاتر و جستجوگر راداری داخلی جدید باند Ka بهره می برد که به آن اجازه رهگیری اهداف تا ۳۷۳ مایل دورتر و رهگیری موشک های میان برد با برد ۹۳۲ مایل را می دهد.

نیروهای دریایی فرانسه، ایتالیا و بریتانیا همگی در حال برنامه ریزی برای استقرار بلوک ۱ NT ها روی ناوشکن های خود هستند، بنابراین این مورد یک پروژه کاغذی و غیرعملی نیست. (اتفاقاً تریلر زیردریایی فرانسوی The Wolf’s Call در سرویس نتفلیکس، یک سیستم دفاع موشکی هسته ای در دریا را به تصویر می کشد).

علاوه بر این، نسخه Aster Block 2 شامل یک موشک بزرگ تر با کارآیی بیشتر در برابر موشک های میان برد سریع تر است که از فاصله بیش از ۱,۸۰۰ مایلی پرتاب می شوند. این سیستم احتمالاَ شامل رادار دوربرد GS – ۱۵۰۰ و یک جستجوگر مادون قرمز داخلی برای هدایت ترمینال خواهد بود. یک تحلیل فرانسوی تخمین می زند که توسعه و آزمایش یک شبیه ساز به سرمایه گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری در طول ۵ سال نیاز دارد، در حالی که در واقع استقرار و عملیاتی سازی Block 2 ممکن است ۲ میلیارد دلار هزینه داشته باشد.

در حالی که مکرون استدلال می کند که خود «اروپا باید از اروپا محافظت کند»، نزاع فرانسه و آلمان بر سر سیستم دفاع هوایی یکپارچه سپر آسمان نشان دهنده ناتوانی مداوم آن ها در یکی کردن تدارکات دفاعی است. فرانسه مدافع سرسخت صنعت دفاعی متنوع خود است، در حالی که آلمان ملاحظات داخلی و امنیتی کوتاه مدت را بر هماهنگی با فرانسه ارجح می داند. درگیری در اوکراین نشان داده است که در دسترس داشتن سیستم های متعدد، این ریسک ها را کاهش می دهد که تنگناهای خرید یا افزایش تقاضا برای یک پلتفرم خاص می تواند دسترسی به یک قابلیت حیاتی را در صورت نیاز بیشتر از بین ببرد.